28 қаңтар - Дүниежүзілік алапеспен ауыратын науқастарға көмек күні

Қантар 23, 2024

1954 жылдан бастап Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының бастамасымен жыл сайын, қаңтардың соңғы жексенбісінде Дүниежүзілік алапеспен ауыратын науқастарға көмек күні атап өтіледі.

       Осы күн аясында біздің елімізде дерматовенерологтар, дерматокосметологтар және лепрологтар қоғамының күш-жігерімен жалпы жұртшылық пен медицина қызметкерлерінің назарын алапеспен ауыратын науқастарды әлеуметтік қорғау, оларды оңалту және қайта бейімдеу, алапеспен ауыратын аз қамтылған отбасыларға көмек көрсету мәселесіне аудару мақсатында түрлі білім беру, қайырымдылық іс-шаралары жүргізілуде.

       ДДҰ алапесті ұмытылған жиырма тропикалық аурудың (ҰТА) бірі ретінде жіктейді. Басқа ҰТА сияқты, оның пайда болуы көбінесе нашар әлеуметтік-экономикалық жағдайлармен байланысты.

      Алапес - ұзақ инкубациялық кезеңі бар жұқпалы ауру, оның қоздырғышы Mycobacterium leprae деп аталады. Алапес мұрын мен ауыздан бөлінетін тамшылар арқылы ем қабылдамаған, жұқтырған адамдармен ұзақ және тығыз байланыста болғанда жұғады. Бұл ауру теріге және перифериялық нервтерге әсер етеді, емделусіз терінің, нервтердің, беттің, қолдың және аяқтың тұрақты зақымдалуына, сондай-ақ терең мүгедектікке және әлеуметтік оқшаулануға әкелуі мүмкін. Мыңдаған жылдар бойы стигма мен кемсітушілік алапеске қатысты үлкен рөл атқарды, оны жеңу аурудың нөлдік деңгейіне жету үшін маңызды.

1981 жылы біріктірілген дәрілік терапияны (БДТ) сәтті енгізгеннен кейін, ДДҰ стратегиялары бұл аурудың таралуын алдымен 10 000 тұрғынға шаққанда 1-ден төмен деңгейге дейін төмендетуге, содан кейін жаңа жағдайлардың (әсіресе балалар арасында) көрсеткіштерін одан әрі төмендетуге бағытталған. Кейбір елдер қазірдің өзінде сырқаттанушылықтың өте төмен жағдайларға қол жеткізді және қауымдастық деңгейінде инфекцияның тұрақты берілу үзілісін қамтамасыз еткен болуы мүмкін.

     2019 жылы әлемнің 116 елінде алапестің 200 000-нан астам жағдайы анықталды. Диагноз қойылған кезде жағдайлардың шамамен 5% көрінетін деформациялар болды, бұл миллионға шаққанда 1,4 жағдайды құрайды – яғни, бұл 2014 жылғы көрсеткіштен 40%-ға аз. Жаһандық ауқымда балалар арасында аурудың жаңа жағдайларын анықтау көрсеткіші бір миллионға 7,9 құрады, бұл 2014 жылғы 10,1 құраған көрсеткіштің айтарлықтай жақсаруы.

Сонымен қатар, Қазақстан кіретін Еуропалық аймақта анықталған науқастардың саны 2015 жылғы 18-ден 2019 жылы 42-ге дейін өсті. 2015-2019 жылдар ішінде аймақтың 17 елі аурудың кем дегенде бір белсенді жағдайы туралы хабарлады. Айта кету керек, аутохтонды емес жағдайлар алапестің жаңа жағдайларының жартысынан көбін құрады. Еуропадағы көші-қон процестерінің күшеюі жағдайында бұл денсаулық сақтау жүйелерінің мигранттар арасындағы алапес жағдайларына тиімді және сезімтал жауап беруге дайындығын қамтамасыз ету үшін бақылауды күшейту қажеттілігін көрсетеді.

          ДДҰ-ның 2021-2030 жылдарға арналған алапеске қарсы Жаһандық стратегиясы, ол барлық негізгі мүдделі тараптармен кеңесу процесінде әзірленген, осы эпидемиологиялық өзгерістерді көрсетеді. Алдыңғы стратегиялар «алапесті қоғамдық денсаулық мәселесі ретінде жоюға» бағытталғанымен, жаңа стратегия инфекцияның таралуын тоқтатуға және автохтонды (жергілікті) жағдайлардың нөлдік көрсеткіштеріне қол жеткізуге бағытталған. Осылайша, стратегия аурудың ауыр ауыртпалығы бар елдерді өз қызметін жандандыруға, ал ауыртпалығы төмен елдерді алапес тек тарихта қалуы үшін аяқталмаған тапсырманы орындауға ынталандыруға бағытталған. Стратегия денсаулық сақтау саласындағы кең ауқымды тенденцияларға, соның ішінде аурулардың кең ауқымы бойынша қызметтерді интеграциялау бағытындағы қозғалысқа, цифрландыруға және есеп беруге сәйкес келеді және кадрлық әлеует, эпидемиологиялық қадағалау және микробқа қарсы тұрақтылық сияқты негізгі мәселелерді қамтиды. Стратегия инновациялық тәсілдерді, соның ішінде ауру жағдайларын мақсатты түрде анықтауды және қауіпсіз және тиімді вакцинаны енгізуді алға тартады. Елдерді «алапестің нөлдік көрсеткіштеріне қол жеткізу үшін жол карталарын» әзірлеуге және аурудың расталған жағдайларымен байланыста болған барлық адамдарға химиопрофилактиканы қамтамасыз етуге шақырады.

      Алапеспен күресудің 2021-2030 жылдарға арналған Жаһандық стратегиясын іске асыру ДДҰ-ның 2021-2030 жылдарға арналған ұмытылған тропикалық ауруларға қарсы күрес жөніндегі Жол картасын табысты іске асыруға және орнықты даму мақсаттарында айқындалған міндеттерді орындауға ықпал ете отырып, алапес бойынша барлық эндемиялық елдерде жылдам және тұрақты прогреске ықпал ететін болады.

       Алапес инфекциясы мен ауруының нөлдік көрсеткіштері бар, мүгедектігі жоқ, алапеске байланысты стигма мен кемсітушілік жоқ әлем болуы әбден мүмкін.

     Қазақстан Республикасында бүгінде алапес іс жүзінде жойылды. Қазақстан аурудың ауыртпалығы төмен елдерге жатады, алайда аурудың спорадикалық жағдайлары сақталуда.

     Алғаш рет Қазақстан аумағында, Орал казактары арасында алапес туралы мәліметтерді 1769 жылы П.С. Паллас сипаттаған.

       Қазақстанда алапеспен 1929 жылы КСРО Халық Комиссарлары Кеңесінің Қаулысымен Қазақ КСР-де лепрозорийді ұйымдастыру туралы шешім қабылданған кезден бастап айналыса бастады.

      Алапес ошақтарын жыл сайынғы жаппай тексеру барлық дерлік науқастарды есепке алуға мүмкіндік берді. Тіркелген науқастардың саны өткен ғасырдың 50-ші жылдарында ең жоғары деңгейге жетті. 50-ші жылдардың ортасынан бастап лепрозорийден амбулаториялық емдеуге тағайындалған науқастардың саны күрт өсе бастады, бұл сульфон терапиясын енгізумен байланысты болды. Қазақстан аумағында 1929 жылдан бері алапеспен ауыратын 3612 науқас табылды.

        Өткен ғасырдың 60-жылдарынан бастап науқастардың жалпы саны азайып келеді. Бұл аурушаңдықтан табиғи азаюының басым болуына байланысты. 2024 жылдың басында Қазақстанда 246 науқас және 222 байланысқан адам тұрады.   

          Айта кету керек, Қазақстанда сырқаттанушылықтың қол жеткізілген төмендеуі тұрақты сипатқа ие. Соңғы уақытта алапестің жекелеген, спорадикалық жағдайларын тіркеу жалғасуда, 10 жыл ішінде - 3, аурудың қайталануымен – 2 науқас қайта анықталды.

        Алапеспен ауыратын науқастардың арасында балалар мен жасөспірімдер жоқ. Бүгінгі таңда алапеспен тек егде жастағы тұрғындар ауырады, бұл ғалымдардың пікірінше, бұл инфекцияның жойылып бара жатқан ошақтарына тән.

M.leprae-ні Қазақстан халқының жұқтыру деңгейінің төмендігіне сырқаттанушылық құрылымында алапес туберкулоидты түрімен (ТТ) ауыратын науқастардың салыстырмалы түрде төмен үлесі де сәйкес келеді. Бүгінде Қазақстанда алапес, ең алдымен, ауруға бейім, жойылып бара жатқан ошақтарға тән. Осылайша, қазіргі уақытта Қазақстанда алапес ауруы бойынша салыстырмалы түрде қолайлы жағдай сақталуда.

           Елде науқастарды емдеу және эпидемияға қарсы іс-шараларды жүргізу орталығы Қазақ республикалық лепрозорийі болып табылады. Лепрозорий Қызылорда қаласында орналасқан, 75 төсекке есептелген, сондай-ақ Арал қалаларында және Қызылорда қаласында (Тасбөгет кенті) екі диспансерлік бөлімше бар. Лепрозорий - алапеспен ауыратын науқастарға білікті, мамандандырылған медициналық көмек көрсету және әлеуметтік қызметтердің кейбір түрлерін ұсыну жөніндегі қазіргі заманғы медициналық ұйым, мықты материалдық-техникалық базасы мен кадрлық әлеуеті бар. Арнайы емдеуден басқа, науқастар барлық қажетті медициналық көмекті (хирургиялық, офтальмологиялық, стоматологиялық, терапевтік және т.б.) және оңалтуды қабылдай алады.

Рентген, ультрадыбыстық, ЭКГ және басқа да зерттеу түрлері жүргізіледі. Физкабинет пен дәріхана жақсы жұмыс істейді, барлық қажетті медициналық жабдықтармен жабдықталған клиникалық, биохимиялық зертханалар жұмыс істейді.

          Қазіргі уақытта лепрозорий алапеспен ауыратын науқастарды оқшаулайтын орын емес. Алапес бойынша есепте тұрған науқастар еліміздің басқа медициналық ұйымдарында емдеу-сауықтыру және оңалту іс-шараларын алуға мүмкіндігі бар.

        Әлеуметтік оңалту бағдарламасы бойынша мүгедек пациенттерге көмек көрсету бойынша жұмыс жүргізілуде. Оңалтудың жеке бағдарламасына (ОЖБ) сәйкес мүгедек науқастар протездік-ортопедиялық, сурдотехникалық, тифлотехникалық, арнайы жүру құралдарымен және т. б. қамтамасыз етіледі.

Жергілікті денсаулық сақтау органдарының қатысуынсыз алапеспен сәтті күресу мүмкін емес. Біздің лепрозорий диспансерлік жұмыс әдістерінің негізін қалады және тері-венерологиялық мекемелермен ынтымақтастық орнатты. Бұл бізге алапеске тұрақты эпидемиологиялық бақылау орнатуға және халыққа бірлескен профилактикалық тексерулер жүргізуге мүмкіндік берді.  

        Алапес - бұл әлеуметтік ауру, сондықтан нақты профилактикадан басқа, әлеуметтік профилактикаға көп көңіл бөлінеді. Еңбек және тұрмыс жағдайларын жақсарту, халықтың материалдық әл-ауқаты мен санитарлық мәдениетін арттыру алапес ауруының төмендеуінің кепілі болып табылады.

         Осылайша, алапеске қарсы қызметтің даму тарихы Қазақстанның денсаулық сақтау саласының алдында тұрған өмірлік міндеттерді толық көлемде көрсетеді. Егер бастапқыда практикалық лепрологияның бірінші міндеті науқастарды оқшаулау бойынша іс-шаралар өткізу болса, кейіннен химиотерапия жүргізу міндеті бірінші орынға шықты. Қазіргі уақытта алапестің үшінші профилактикасына қатысты тағы бір міндет басым болып отыр - мүгедектіктің алдын алу және науқастарды оңалту, асқынған физикалық кемшіліктерді жою, байланысқандардың химиопрофилактикасы.     

         Сонымен қатар, бүгінгі күнге тән алапеспен күресте проблемалар бар. Соңғы 30 жыл ішінде Арал теңізінің құрғауына байланысты ең ауыр экологиялық жағдай қалыптасты, бұл алапес бойынша эндемиялық аймақтардың тұрғындарын және олармен бірге науқастар мен байланысқан адамдарды республиканың басқа аймақтарына қоныс аударуға итермеледі. Қазіргі уақытта науқастар мен олармен байланысқан адамдар республиканың барлық дерлік аймақтарында тұрады, бұл инфекцияның таралуына және медициналық қызметі қарқынды дамымаған аймақтарда популяциялардың зерттелмеген иммунологиялық құрылымымен алапес ауруының пайда болуына әкелуі мүмкін. Сонымен қатар, Қазақстанның көптеген мемлекеттермен, соның ішінде алапес бойынша жағдайы нашар елдермен сауда-экономикалық байланыстары жылдан жылға артып келеді.

         Қартаюға байланысты алапеспен ауыратын науқастар арасында мүгедектік артуда. Жылдан жылға стационарлық көмекке және арнайы әлеуметтік қызметтердің кейбір түрлеріне мұқтаждар көбейіп келеді. Қарапайым халық арасында ғана емес, сонымен қатар медицина қызметкерлері арасында да лепрофобия бар, бұл өз кезегінде науқастарға толыққанды медициналық және әлеуметтік көмек алуға теріс әсер етеді.

         Спорадикалық сырқаттанушылықтың қазіргі жағдайында Қазақстанның лепрологтарының міндеті ауруды ерте диагностикалау (ауру алдындағы кезеңде), осы кезеңде емдеуді бастау болып табылады. Емдеудің тиімділігін бағалау, аурудың ағымының сипатын болжау, байланысқан адамдар мен тұрғындар арасында аурудың жоғары қаупі бар топтарды қалыптастыру маңызды. Халық арасында санитарлық-ағарту жұмыстарын үнемі жүргізіп, жалпы медициналық желі дәрігерлерін алапеске қарсы іс-шараларға қатысуға кеңінен тарту қажет.

М.Сейталиев, Ж.Сарсенбаев, Т.Абубакир,

ҚР ДСМ «Қазақ республикалық лепрозорийі» ММ

барлық жаңалықтар »