Дүниежүзілік ЖИТС-ке қарсы күрес күні

 

Желтоқсан 1, 2023

Дүниежүзілік ЖИТС-ке қарсы күрес күні бүкіл әлемде АИТВ-инфекциясының алдын алу мәселелеріне назар аударуға бағытталған маңызды халықаралық шаралардың бірі болып табылады.

Дүниежүзілік ЖИТС-ке қарсы күрес күні 1988 жылдан бастап жыл сайын 1 желтоқсанда атап өтіледі, ал 1996 жылдан бастап бұл күн ұйымы БҰҰ–ның АИТВ және ЖИТС-пен күресуге бағытталған ЮНЭЙДС бағдарламасының басшылығымен өтеді.

Бұл күннің мақсаты - әлем тұрғындарының АИТВ-инфекциясы, осы аурудың таралу жолдары және алдын-алу жайлы хабардарлығын арттыру.

АИТВ инфекциясы «адамның иммун тапшылығы вирусынан» туындайды және ол бастапқы болып табылады. «ЖИТС» аббревиатурасы «жүре пайда болған иммундық тапшылық синдромы» дегенді білдіреді және бұл АИТВ–инфекциясының соңғы кезеңі. АИТВ-инфекциясы адамның ағзасының қорғаныш қызметін атқаратын иммундық жасушаларға әсер етіп, оларды жаншып және жоя бастайды, содан кейін бұл жағдай ЖИТС-ке әкеледі. Адамның иммундық қорғанысының болмауы – адам денсаулығы қалыпты болғандағы ешқашан ауырмайтын аурулардың пайда болуына әкеледі.

АИТВ-инфекциясының ашылу тарихы оның қоғамдағы стигматизациясымен, проблеманы «өшіруге» деген ұмтылысымен және ұзақ уақыт бойы тиісті емнің болмауымен тығыз байланысты. АИТВ қайдан пайда болғаны әлі белгісіз. Ғылыми қоғамдастықта АИТВ ХХ ғасырдың басында, мүмкін 1920 жылдары пайда болды деп есептеледі. Ғалымдар вирустың Батыс және Орталық Африкада (Сахараның оңтүстігінде) пайда болғанын және маймылдан адамға берілгенін анықтады.

Аурудың өзі бірден анықталмады. 1981 жылы әдеттен тыс дамыған аурулар туралы үш ғылыми мақала пайда болды. Алайда бұл аурулардың өзі ғылыми қауымдастыққа таныс болатын, бірақ ол аурумен «ауыруы тиіс» адамдар ауырмады. Солай 1982 жылдың шілдесіне қарай ЖИТС термині ұсынылды, ал сол жылдың қыркүйегіне қарай бұл ауруға анықтама мен сипаттамалар беріле бастады.

 ЮНЭЙДС статистикасы бойынша 2022 жылы әлемде: 

  • АИТВ-мен өмір сүретін адамдардың саны 39,0 млн.
  • АИТВ жұқтырудың жаңа жағдайларының саны 1,3 млн.
  • ЖИТС-пен байланысты аурулардан қайтыс болғандар саны 630 000 адамды құрады.
  • 29,8 миллион адам антиретровирустық терапия алды.
  • Эпидемия басталғаннан бері 85,6 миллион адам АИТВ жұқтырды.
  • Эпидемия басталғаннан бері 40,4 миллион адам ЖИТС-ке байланысты аурулардан қайтыс болған.
  • АИТВ-мен өмір сүретін барлық адамдардың 86%-ы өздерінің мәртебесін білді, өз мәртебесін білетін адамдар арасында 89%-ы емделуге қол жеткізді, терапияны қабылдайтын адамдардың 93%-да вирустық жүктеме басылды.

 

АИТВ-инфекциясының халық арасында таралуының негізгі себебі қорғалмаған жыныстық қатынас болып табылады. Сондай-ақ, ауру сау адамның зақымдалған терісінің зардап шеккен адамның кейбір дене сұйықтықтарымен байланысы арқылы (тек ұрық сұйықтығында және қынаптық секрецияда АИТВ жұғуы үшін жеткілікті мөлшерде болады), шырышты қабаттар арқылы берілуі мүмкін. Инфекция шприцтер мен инелер арқылы (егер олар бірнеше рет қолданылса), қан арқылы жұғуы мүмкін. АИТВ жүктілік, босану немесе босанғаннан кейінгі кезеңде анадан балаға берілуі мүмкін. Вирус ауа тамшылары арқылы берілмейді, оларды тұрмыстық жолмен, жәндіктердің шағуы арқылы және сілекей арқылы жұқтыру мүмкін емес. Вирус сыртқы ортада күн сәулесінің әсерінен, жоғары температурада, қышқыл, сілтілі және тұзды орталармен байланыста өледі.

Індет денсаулық сақтау саласы төмен дамыған елдерде үлкен қауіп төндіреді. Алайда ауру туралы білімнің болмауы және «бұл маған әсер етпейтініне» деп сенімділік көрсету де барабар қауіпті.

Қорғалмаған жыныстық қатынас - бұл инфекцияны жұқтырудың ең көп таралған тәсілі, сондықтан кез-келген қауіпті жыныстық қатынас кезінде презервативтерді қолдану қажет.

Ауру әлі толық емделмегеніне қарамастан, қазір АИТВ-инфекциясын басатын және науқастарды ремиссия кезеңіне апаратын дәрі-дәрмектер бар.

Биыл ЮНЭЙДС Дүниежүзілік ЖИТС-ке қарсы күрес күнінің тақырыбын «Көшбасшылық – қоғамдастықтарға» деп жариялады: «Егер індетпен күресті қоғамдастықтар басқарса, әлем ЖИТС-ті тоқтата алады». Шынында да, барлық дерлік профилактикалық бағдарламалардың тиімділігі оларды жүзеге асыруға қоғамдастық өкілдерінің, қоғамдастық ортасынан және халықтың негізгі топтарынан келген аутрич қызметкерлерінің белсенді қатысуына тікелей байланысты. АИТВ-мен ауыратын, одан зардап шеккен немесе қауіп төніп тұрған қауымдастықтардың ұйымдары эпидемияға қарсы тұру үшін алдыңғы қатарда тұр.

Қазақстанда 2023 жылғы 20 қарашадан 1 желтоқсанға дейін Дүниежүзілік ЖИТС-ке қарсы күрес күні аясында Қазақ дерматология және инфекциялық аурулар ғылыми орталығы, Ұлттық қоғамдық денсаулық сақтау орталығы, облыстық және қалалық қоғамдық денсаулық басқармалары, АИТВ-инфекциясының алдын алу орталықтары үкіметтік емес ұйымдармен, жастар денсаулық орталықтарымен және басқа да ведомстволармен бірлесіп, АИТВ-инфекциясының алдын алу шараларын барлық өңірлерде ұйымдастырады. Білім беру мекемелерінде, бизнес құрылымдарда, әскери бөлімдерде, пенитенциарлық жүйе мекемелерінде, сауда-ойын-сауық орталықтарында және халықтың жаппай болатын басқа да орындарында мамандар мен қоғамдастық көшбасшылары АИТВ-инфекциясының алдын алу жолдары, АИТВ-мен өмір сүретін адамдарға қатысты стигма мен кемсітушілікке жол бермеу туралы хабардар ететін болады, экспресс-тестілеуден өтуге мүмкіндік те болады.

Қауымдастықтар бүкіл әлем бойынша Дүниежүзілік ЖИТС-ке қарсы күрес күніне іс-шаралар ұйымдастыра отырып, оны басқарады және өздерінің  қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін негізделген үндеулер жолдайды. «ЖИТС-ті тоқтатуға болады және бұл біздің қолымызда», - дейді ЮНЭЙДС Атқарушы директоры Винни Бьянима. «ЖИТС-ті тоқтату жолына түсу үшін әлем қауымдастықтарға бұл процесті басқаруға мүмкіндік беруі керек. Қаржыландыру тапшылығы, саяси және нормативтік шектеулер, ресурстар тапшылығы салдарынан белсенділіктің төмендеуі, маргиналды қауымдастықтардағы азаматтық құқықтар мен адам құқықтарына нұқсан келтіру — мұның бәрі АИТВ - инфекциясының алдын алу және емдеу бойынша қызметтерді табысты ұсынуға және оларды алуға кедергі келтіреді. Егер бұл кедергілер жойылса, қауымдастық ұйымдары ЖИТС-ті жеңуге өз үлестерін қоса отырып, әлемдік ауқымда АИТВ-ға қарсы іс-қимыл шараларына одан да үлкен серпін бере алады».

Бүгінде Дүниежүзілік ЖИТС-ке қарсы күрес күнінің өзектілігі сақталуда, адамдар мен үкіметтерге АИТВ-мен күрестің әлі аяқталмағанын еске салады. АИТВ-ның адам өміріне әсері туралы хабардарлықты арттыру, стигма мен кемсітушілікті жою және АИТВ жұқтырған адамдардың өмір сүру сапасын жақсарту үшін ЖИТС-ке қарсы жүйеге қосымша қаржы ресурстарын тарту мәселесі әлі де маңызды мәселе болып қала беруде.

  

Сілтемелер: https://www.unaids.org/ru/2023-world-aids-day https://www.unaids.org/ru/World_AIDS_Day

https://www.unaids.org/ru/resources/fact-sheet

 

Кульжанова Д.Р.

барлық жаңалықтар »